تلنت سیتی در این مطلب به معرفی سوغات و صنایع دستی ترکمن‌ها پرداخته است؛ از شیرینی‌های خوشمزه‌ی محلی تا صنایع دستی که هنر دست مردم این مرز و بوم است. شیرینی‌های مردم ترکمن معمولا ساده است و برای وعده عصرانه به همراه چای مصرف می‌شوند. ویژگی مهم صنایع دستی ترکمن‌ها نیز سادگی در رنگ و طرح است که آن‌ها را بسیار متفاوت می‌کند. در ادامه این مطلب همراه ما باشید تا کمی بیشتر از این، با سوغاتی‌ و صنایع دستی ترکمن‌ها آشنا شویم.‌

صنایع دستی ترکمن

قالی

قالی بافی صرفاً در بين زنان ترکمن رايج است. زنان و دختران ترکمن از روزگاران بسيار کهن به قالي‌بافی اشتغال داشته و اين هنر را از نسلی به نسل ديگر انتقال داده‌اند و نيز يکی از عمده‌ترين راه‌های معيشت در بين ترکمنان، قالی‌بافی بوده است.

پشتی

ترکمن‌ها پشتی را قارچین می‌گویند و به صورت کیسه می‌دوزند و داخل آن را با مواد نیمه نرم مثل مقوا یا کارتن پر می‌کنند و به عنوان تکیه گاه در هنگام نشستن مورد استفاده قرار می‌دهند. در این میان پشتی‌های ترکمن بسیار شبیه به قالیچه هستند که در اندازه‌های نیم متر، یک متر و یک و نیم متر بافته می‌شوند و در آن از رنگ های قزل، طلایی و آق استفاده می‌شود که نقوش آن را گلچه و قره نقش می‌خوانند.

گلیم

مواد مصرفی در گلیم، پشم، ابریشم، پنبه و یا الیاف مصنوعی می‌باشد. وسایل لازم در گلیم بافی، دار، قیچی، سوزن و میله است که در روستاهای ترکمن‌نشین بیشتر شاهد دارهای افقی و خوابیده بر روی زمین هستیم؛ دارهایی که حدوداً تمامی سطح اتاق را اشغال کرده و آن اتاق را به کارگاه گلیم بافی تبدیل نموده است. در بافت گلیم از طرح‌ها و نقوش متفاوتی استفاده می‌شود، از جمله: نقش شطرنجی، حیوانات، اشیاء، گیاهان، نقش خورشید و غیره که زیبایی خاصی را به گلیم می‌دهند. محصولات متفاوتی از فرایند گلیم بافی به‌دست می‌آید که نقش فراوانی در زندگی مردم داشته  و عبارتند از: جل اسب، جوال، خورجین، سجاده، پادری و پاشتری.گلیم ترکمن انواع مختلف دارد که می‌توان به گلیمچه و انسی/ قاپی گلیم اشاره کرد.

نمد مالی

نمد مالی بيشتر برای استفاده شخصی توليد می‌شود و برخلاف ساير مناطق ايران که نمد مالی کاری مردانه است، در بين ترکمنان نمد مالی و توليد محصولات نمدی به وسيله زنان ترکمن انجام می‌شود. نقش نمدها خطوط منحنی دارد و به نام‌های چشم شتری، قوچ، عقرب زرد و تيرانا خوانده می‌شود. نمد خوب را از پشم بهاره گوسفند تهيه می‌کنند و زنان هنرمند نقش شاخ قوچ را برروی آن می‌اندازند. نمدهای توليد شده مصارف مختلفی دارند، از قبيل نمد زير پايی، نمدی که دور آلاچيق می‌پيچند و نمد شولا که چوپانان به خود می‌پيچند.

ابریشم بافی

این هنر دستی بیشتر در قبایل «گوکلان» مرسوم است. معمولا پارچه‌ها دارای رنگ‌های روشن و طرح‌های زیبایی هستند. برای رنگ کردن حریر، از رنگ‌های گیاهی استفاده می‌شود. دوام رنگ‌های روشن و زیبایی نقش و نگارها، از ویژگی پارچه‌هایی است که به دست قبایل گوکلان بافته می‌شود. پارچه‌های ابریشمی به صورت طاق‌هایی به طول دو و نیم تا پنج متر و به پهنای 30 تا 40 سانتی متر بافته می‌شوند. رنگ قرمز سنتی ترکمن (قرمز کونیک)، به منظور استفاده در مراسم عروسی و جشن‌ها استفاده می‌شود. (برای آشنایی با فرش ابریشم دورو اینجا کلیک کنید).

دوزی بافی

نواری پهن که در حدود 10 الی 12 متر طول دارد و مانند کمربندی در قسمت درونی اُی، به صورت دور تا دور کشیده می‌شود.

زیورآلات ترکمن

زنان ترکمن از کودکی با انواع زيورهای طلا، نقره و سنگ‌های تزئينی آشنا شده و خود را با آن می‌آرايند. استفاده از زيور در نزد ترکمن‌ها نه تنها جنبه خود آرايی و تزيينی داشته و دارد، بلکه از جنبه اقتصادی و فرهنگی نيز حائز اهميت بوده است. از نظر فرهنگی، زيورآلات ترکمن‌ها به واسطه آويز‌های مختلف در هنگام حرکت، ايجاد سروصدا می‌کرده، که بيانگر قسمتی از فرهنگ آن‌ها است. طلسم ها و طومارها که حامل ادعيه می‌باشند و قاب‌های قرآن که به گردن می‌آويزند، جنبه‌های اعتقادی استفاده از زيورآلات را نزد ترکمن‌ها روشن می‌سازند. زنان ترکمن علاوه بر زیورهایی که به کلاه و سر خود می‌آویزند، برای تزیین موهای خودنیز زیورهای خاصی دارند. مردان ترکمن هم از زیورآلات خاص خودشان نظیر انگشترهای نقره و طلا،کمربندهای نقره‌ای، خنجر و شلاق اسب استفاده می‌کنند. شایان ذکر است که اسباب بازی کودکان و لباس آنان نیز با زیورآلات تزیین می‌شوند.

لباس محلی ترکمن

اقوام ترکمن از آن دسته از اقوام ایرانی است که هم‌چنان بر آداب و رسوم خود پایبند بوده؛ و تبلیغات و ورود پارچه و لباس‌های وارداتی، خللی در لباس این مردمان ایجاد نکرده است. این مردمان لباس‌های خاص خود را با همه اجزای آن که شامل کلاه، پیراهن، جلیقه، کت و شلوار و کفش می‌باشد تهیه کرده و با نقوش خاص خود مزین ساخته، آن را می‌پوشند و به آن افتخار می‌کنند.

سوزن دوزی

سوزن دوزی تماماً توسط زنان و دختران ترکمن انجام می‌شود. آنان با دقت و ظرافت، با نخ‌های رنگين، برروی عرق‌چين کودکان و مچ شلوار، دور يقه و سر دست پيراهن زنانه را سوزن دوزی کرده، نقش‌های زيبايی می‌آفرينند.

پلاس ترکمن

پلاس از دیگر صنایع و هنرهای سنتی می‌باشد که بصورت خانگی و محدود در روستاهای ترکمن‌نشین بافته می‌شود و در گویش ترکمنی "اوی دیمه" نام دارد که یک فرشینه‌ای حدوداً متشابه به قالی است.

صنایع چوبی

انواع ظروف چوبی که در منازل ترکمن‌ها مورد استفاده بوده است، اُقارا، قالام، چمچه، چاناق، خمیر چاناق، اق لاو، دورت گچ، ثوقی، چلیک، دورا، جووزا نام دارد که امروزه با توجه به پیشرفت درصنعت ساخت ظروف از جنس‌های مختلف، به جز قالام، چاناق، اُق لاو و دورت گچ ، آن هم در بعضی از خانه‌ها، سایر وسایل چوبی در خانه‌های ترکمنی استفاده نمی‌شود. هم‌چنین از دیگر صنایع دستی ترکمن، می توان به مفرش/مپرش، عثمان لیق، آرتماق ، اجاق باشی، اق باشی/اق جی، روزینی و تنگ اسب اشاره کرد که امروزه این فرشینه‌ها نیز بافته نمی‌شوند و مورد استفاده قرار نمی‌گیرند و فقط تنگ و روزینی اسب، آن هم به دلیل جایگاه این حیوان در بین ترکمن‌ها و به عنوان نمادی از این قوم، مورد استفاده می‌باشد.

روسری ترکمن

روسری‌های ترکمن روسری‌های بزرگ و زیبایی هستند که معمولا در جنس‌های مختلف به ویژه ابریشم تهیه می‌شود. طرح این روسری‌های معمولا گل‌های بزرگ و رنگارنگ است که هم‌خوانی خوبی با رنگ زمینه روسری دارند. بی شک معروف‌ترین و محبوب‌ترین سوغات گلستان برای بانوان روسری ترکمن است که می‌توانید آن را در طرح ها و رنگ‌های مختلف در بازارها پیدا کنید.

سوغات خوراکی ترکمن

نان خرمایی | نان عیدی | کلمبو

این شیرینی یکی از شیرینی‌های خوشمزه استان گلستان به ویژه مردمان ترکمن است که بیشتر در عیدها و جشن‌های مردم شهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. و بعضی‌ها برای سوغاتی استفاده می‌کنند. (برای آشنایی با تنوع مزه‌ها در غذاهای ترکمنی اینجا کلیک کنید).  برای تهیه نان این شیرینی از آرد، روغن و خمیر مایع و برای تهیه مغزی آن از خرما، گردو و هل استفاده می‌کنند. 

نان پادرازی

این شیرینی خوشمزه بی شک یکی از محبوب‌ترین سوغات مردم ترکمن است و در دو نوع خشک و روغنی پخته می شود. پادرزای خشک بیشتر در مراسم عزاداری در کنار سایر شرینی‌های عزا مثل خرما و حلوا سرو می‌شود و پادرازی روغنی برای ترکمن‌ها یک عصرانه بسیار دلپذیر است و نوع روغنی آن بیشتر به عنوان سوغاتی به فروش می‌رسد. برای تهیه این شیرینی از آرد گندم، آرد نخودچی، آردبرنج، شکر، تخم مرغ، پودر هل و گاهی زنجبیل استفاده می‌شود و بافت سبک و بسیار تُردی دارد.

حلوا جز | حلوا گردویی

حلوا جز یا حلوا گردویی از محبوب‌ترین انواع حلوا در بین ترکمنان است. و به صورت سنتی تهیه می‌شود. در تهیه حلوا جز به هیچ عنوان از آرد استفاده نمی‌شود و مواد اصلی تشکیل دهنده آن برنج نیم دانه و گردوی آسیاب است. این حلوا را معمولا در جشن‌ها و اعیاد سنتی و هم‌چنین عزاداری‌ها برای پذیرایی از میهمانان و نیز برای سوغاتی استفاده می‌کنند.

سخن آخر

گشتی در دنیای رنگارنگ و زیبای خوشمزه‌ها و صنایع دستی مردم ترکمن زدیم. اگر جای سوغات خاصی در فهرست ما خالی ست آن را با ما به اشتراک بگذارید.

منابع: darnia.ir , turkmensoghat, karnaval.ir