اسب‌ها حیواناتی هستند که از گذشته‌های دور همراه انسان‌ها، هم در مسافرت‌ها و هم در کار کشاورزی و نیز جنگ‌ها بوده‌اند. امروزه قشر مرفه برای سواری و نیز شرکت در مسابقات از اسب استفاده می‌کنند، همچنین در بعضی روستاها مخصوصاً روستاهای کوهستانی از اسب برای حمل وسایل استفاده می‌کنند. بعضی عشایر نیز از اسب‌ها برای کوچ کردن استفاده می‌کنند. در این مقاله به مقایسه اسب عرب و ترکمن که از انواع نژاد اسب ایرانی هستند، می‌پردازیم. ابتدا هر دو اسب عرب و ترکمن را معرفی کرده، کاربردهای آن‌ها را بیان می‌کنیم و درنهایت به مقایسه این دو نژاد محبوب اسب ایرانی با یکدیگر می‌پردازیم. برای آشنایی با این دو نژاد و مقایسه اسب عرب و ترکمن از هر نظر با تلنت سیتی همراه باشید.
اسب عرب
ایران هزاران سال است که اسب داشته است. اگر به تخت جمشید بروید، می‌توانید حک کردن اسب‌ها را در کنار پادشاهان پارسی ببینید. حجاری‌های داخل غارها نشانگر وجود اسب‌ها در فلات ایران 2500 سال پیش و حتی قدیمی‌تر است. فلات ایران زیستگاه اصلی گونه‌هایی است که به اسب عرب معروف است. علی‌رغم سختی‌هایی که این اسب در سرزمین اصلی متحمل می‌شود، هنوز تاخت‌وتاز آن از دشت‌های ایران به گوش می‌رسد. مراکز پرورش اسب هنوز در نواحی مختلف ایران از نژاد خالص اسب ایرانی مراقبت می‌کنند.
اسب عرب مدرن
عرب‌های مدرن پارسی که از فرزندان اسب‌های اصیل در غرب ایران هستند، به دلیل توانایی بی‌نظیر خود در تحمل مسافت‌های طولانی در اقلیم‌ها و مسیرهای مختلف، مشهور هستند. یکی از ویژگی‌های بارز این اسب‌ها خلق و خوی بسیار خوب و شجاعت آن‌هاست؛ این امر آن‌ها را در مسافت‌های طولانی بسیار قابل اعتماد می‌کند. همچنین هوش آن‌ها برای هر کس که سوار آن‌ها می‌شود، کاملاً آشکار است. در سال‌های 1979، 1978 و 1989، مرحوم خانم مری لیلی قراگزلو که بنیان‌گذار کتاب ملی ایران Stud بود، برخی از اسب‌ها را به اتریش، آلمان، امارات متحده عربی و هلند صادرکرد. اکنون تقریباً 2500 تا 5000 اسب اصیل در جنوب غربی ایران وجود دارد؛ مانند بسیاری از انواع مختلف عرب، گونه‌ها توسط خانواده‌ها و پرورش‌دهندگان مختلف تولید شدند.
ویژگی‌های ظاهری اسب عرب
- قد: 142- 154 سانتی‌متر
- ناحیه سر: اسب عرب سری متناسب با بدن خود دارد که سر در ناحیه گونه‌ها عمق زیادی دارد و معمولاً در ناحیه پیشانی در حدفاصل چشم‌ها برجستگی سپر مانندی به نام جبه دارد و در ناحیه لب‌ها و پوزه کمی جمع‌تر می‌شود و کلاً سر فرمی مثلثی شکل پیدا می‌کند.
- ناحیه‌ی گردن: یکی از ویژگی‌های اسب عرب در مورد گردن آن است که معمولاً اسب عرب قوسی در ناحیه گردن دارد که معمولاً به سر، فرمی قوسی شکل یا قویی شکل می‌دهد که اصطلاحاً به آن Mitbah می‌گویند.
- ناحیه‌ی شانه: بلند و عضلانی است.
- ناحیه‌ی سینه: این ناحیه در اسب عرب هم در عرض و هم در طول عمق متناسبی دارد و به خاطر عرض زیاد و متناسب آن ناحیه با ناحیه شکم پیوسته به نظر می‌رسد. درهرصورت این عمق متناسب سینه به همراه منخزین گشاد و فاصله زیاد دو فک تحتانی، شرایط تنفسی خوبی را برای این نژاد فراهم می‌سازد. درهرصورت سینه عریض و عضلانی از اختصاصات این نژاد است.
- ناحیه‌ی شکم: در اسب عرب شکم به‌صورت مدور و استوانه‌ای در امتداد سینه قرار دارد.
- ناحیه‌ی کمر: معمولاً زین‌گاه اسب عرب اندکی پائین‌تر از سطح کپل و جدوگاه می‌باشد که مقدار این پائین افتادگی کمر بسیار متناسب با بدن و خوش‌فرم است.
- ناحیه کپل: کپل اسب عرب یکی از ویژگی‌های اندام شناسی آن است معمولاً اسب عرب دارای کپل گرد و کاملاً برجسته و بسیار خوش‌فرم است.
- نواحی دست و پا: از شاخص‌ترین ویژگی‌های اندام حرکتی سم‌های سخت، بزرگ و معمولاً مقطع گرد آن‌ها است. همچنین دست‌ها و پاها کاملاً عضلانی و قلم در اندام‌های حرکتی جلو و عقب قطر متناسب و قوی دارند و همچنین یکی از ویژگی‌های اسب عرب وجود موهایی در پشت ناحیه بخلق است که به نام Feather نامیده می‌شوند. همچنین در مفصل خرگوشی Hock در اسب عرب خمیدگی نسبت به بقیه نژادها اندکی بیشتر است. یال و دم بلند و پرپشت در اسب عرب یکی از ویژگی‌های بارز و شاخص این نژاد می‌باشد که زیبایی و جلوه زیادی به آن می‌بخشد. یکی از ویژگی‌های اسب عرب بالا گرفتن دم در هنگام حرکت است. رنگ غالب، خاکستری و یا سمند، شاه بلوط و یا خلیجی است.
خصوصیات اسب‌های عرب
اسب عرب اسبی است بسیار باهوش، شجاع و پرخون توأم با نجابت، اسب عرب اصولاً حیوانی است که در آب‌وهوای سرد و خشک تکامل یافته و در مناطق بیابانی هم‌چون کویرهای عربستان رشد نیافته است.
این ویژگی‌ها باعث ارتباط قوی‌تر بین آن‌ها و سوارکارشان می‌شود اما همین ویژگی‌ها نیز می‌تواند سبب این شوند که عادت‌های بد را سریع‌تر از بسیاری از نژادهای دیگر فرابگیرند.
از اسب عرب در مسابقات زیبایی، کورس، درساژ و استقامت استفاده می‌شود. این اسب‌ها همراهان خوبی نیز می‌توانند برای صاحبان خود باشند.
5 تیره اسب عرب
پنج خط خونی اسب اصیل عرب که به «الخمسه» مشهورند شامل تیره‌های «کحیلان»، «حمدانی»، «عبیان»، «صگلاوی»، و «حدبان» می‌باشند.
1) تیره کحیلان
دارای ظاهر متوازن با خط الراسی هموار، سینه، پشت، کپل، بازو و رانی عریض و پهن بوده است. در این تیره، پیشانی غالباً صاف و مسطح و در برخی از موارد دارای برآمدگی مختصری در بالای چشمان است. سر معمولاً پهن و کوتاه با فک‌های برجسته و گوش‌هایی کوچک و برافراشته شناخته می‌شده است، این تیره غالباً دارای طبعی آرام است. سه شاخه توسعه‌یافته کحیلان شامل کحیلان عجوز، کحیلان حیفی و گونه کمیاب‌تر کحیلان کروش است. در کحیلان کروش خط الراس کمی غیرمستقیم‌تر از دو گونه دیگر است.
2) اسب حمدانی
حمدانی به طور تاریخی به کحیلان نسبت داده می‌شود. با این تفاوت که نسبت به کحیلان دارای ساختاری کشیده‌تر و عضلانی‌تر است. از خصوصیات برجسته حمدانی می‌توان به پشت بسیار قوی جدوگاه مشخص و برجسته، استخوان‌های قوی و مفاصل بزرگ اشاره کرد. سر در حمدانی تمیز و گوه‌ای شکل بدون برجستگی‌ها و جزئیات استخوانی و کمی طویل‌تر از کحیلان است. کپل تا حدودی تخم‌مرغی است که نمایانگر قدرت و استقامت می‌باشد. حمدانی در دنیا به‌عنوان تیره‌ای تحمل‌پذیر و مقاوم شناخته می‌شود و درعین‌حال خلق‌وخویی آرام دارد. رنگ غالب در این تیره کهربا سفیدی کم و نیلی است. حمدانی، تیره‌ی محبوب خانواده سعود است و از اهمیت ویژه‌ای جهت کشش برخوردار است. از زیرشاخه‌های مهم این تیره می‌توان به حمدانی سمری اشاره کرد.
3) اسب عبیان
این تیره از کحیلان و حمدانی پاک نژادتر و کوچک‌تر است. عبیان به حرکت مغرورانه و گام‌های بلند مشهور است. از ویژگی‌های سر در این تیره می‌توان به برآمدگی پیشانی (جیبا) و پوزه ظریف اشاره کرد. ویژگی‌های مهم در این تیره سینه و بازوی پهن، شانه بسیار برجسته با جدوگاه طویل و برجسته، استخوان‌های تمیز و دست و پای بسیار صاف است. عبیان دارای روحیه و جرئت بیشتری از کحیلان و حمدانی است. رنگ‌های غالب در این تیره شامل کهر، نیله، شاه بلوطی و با نشانه‌های سفیدی بیش از حمدانی است. از شاخه‌های مهم این تیره می‌توان به عبیان شراک و عبیان‌العبد اشاره کرد.
4) اسب صگلاوی
صگلاوی در مقایسه با دیگر تیره‌ها از خلوص بیشتری برخوردار است. این تیره دارای ساختاری شبیه به عبیان است و با ظاهری ظریف، استخوان‌های خوب، سر ظریف و گردنی کشیده شناخته می‌شود. این اسبان به سرعت و چالاکی مشهورند ولی نسبت به سایر تیره‌ها از استقامت کمتری برخوردارند. رنگ غالب در این تیره کهر و شاخه مشهور آن صگلاوی جدران است.
5) اسب حدبان
این تیره در بسیاری جهات به حمدانی شبیه بوده ازجمله شباهت‌ها می‌توان به استخوان‌های بزرگ و ساختار ماهی‌چه‌ای اشاره کرد. حدبان به نجابت و داشتن خلق و طبع آرام مشهور است. رنگ غالب در این تیره کهر و در صورت داشتن نشانه‌های سفیدی، مقدار آن ناچیز می‌باشد.
اسب ترکمن
یکی دیگر از نژادهای اسب ایرانی، اسب ترکمن است که در منطقه‌ی ترکمن صحرا زیست می‌کنند و در حال حاضر هم در این منطقه در حال پرورش هستند. رنگ این گونه‌ی جانوری خاکستری بوده و بدنی کشیده و لاغر دارا می باشد. شکم اسب ترکمن بر خلاف بسیاری از نژادهای دیگر اسب، تخت است و عبارت دیگر شکم آن‌ها لاغر است. صادرات این اسب به خارج از کشور ممنوع اعلام شده است. از دیگر ویژگی‌های ظاهری که اسب ترکمن دارا می‌باشد قدی بین ۱۴۸ تا ۱۵۵ و گوش‌های بلند و متحرک، سینه فراخ، کپل کم شیب با عرض مناسب، مفاصل قوی، سم‌های محکم با زاویه مناسب، تحمل حرکات سنگین ورزشی هستند. طیف رنگ این گونه از اسب شامل کهر، نیله (طوسی)، سمند، کرنگ، قره کهر، ابرش، سیاه، و سفید می‌اشد. امروزه خالص‌ترین اسب‌های ترکمن ایران را در ترکمن صحرا استان گلستان و منطقه راز و جرگلان از توابع استان خراسان شمالی می‌توان یافت که بیشترین جمعیت این اسب را دارا می‌باشند. خوشبختانه در سال‌های اخیر توجه بیشتری به تولید اسب‌های ترکمن شده‌است.
ویژگی‌های ظاهری اسب ترکمن
- قد: بین 148 تا 155 سانتی‌متر
- ناحیه سر: صورت کشیده و بلند، استخوانی و ظریف، نیم‌رخ کوژ یا راست، گوش‌ها ظریف، چشم‌ها درشت، بینی دارای تحدب مختصر، کاکل کم مو و نرم، دو فک کشیده و پیشانی عریض، از مشخصات بارز اسب ترکمن است.
- ناحیه‌ی گردن: گردن بلند، کشیده و نازک بوده، اتصال آن با بدن قوی است.
- ناحیه‌ی شانه: شانه، بلند و عضلانی است.
- ناحیه‌ی سینه: ژرف و قوی است.
- ناحیه‌ی شکم: شکم جمع شده است و اندام‌ها بلند و کشیده به نظر می‌رسند.
- ناحیه‌ی کمر: بلند و کشیده و جدوگاه برجسته است.
- ناحیه کپل: کپل کم شیب با عرض مناسب، بن دم تااندازه‌ای بالا، دم کم مو ولی بلند است.
- نواحی دست‌وپا: دست‌وپا کاملاً موزون، بلند و کشیده، پرتوان، استخوانی و خشک، مفاصل قوی و مناسب، ساق‌ها خوش‌ترکیب، بخلوق تااندازه‌ای کوتاه، کم مو و سم پهن است. پوست نرم، مواج و براق، یال و دم کم و ساق پا بدون موی بلند است.
- رنگ‌های اصلی عبارت‌اند از نیلی، سمند و کهر تیره، نیله (طوسی)، سمند، کرنگ، قره کهر، ابرش، سیاه، و سفید
این نژاد نجیب و فرمان‌بر است و از آن در مسابقه، پرش و سواری می‌توان استفاده کرد.
4 تیره اسب ترکمن
اسب ترکمن دارای سه تیره‌ی آخال تکه، یموت و جرگلان یک تیره‌ی مخلوط چناران معروف به شرح زیر است:
1) تیره‌ی آخال تکه
دارای تمامی ویژگی‌های نژاد ترکمن است. گردن کشیده و مستقیم و متوجه به‌سوی بالا، کمر و پشت طویل و قدبلند (حد اعلای نژاد ترکمن) بوده، به رنگ‌های مختلف موجود است. این نوع اسب، موردپسند عموم است.
آخال تکه یکی از اسب های نژاد ترکمن است.
2) تیره‌ی یموت
این تیره دارای گردنی کوتاه‌تر و مستقیم‌تر و کمر و پشتی کوتاه‌تر است. در اصطلاح به اسب‌های گرد شباهت دارد. این تیره، ضمن دارا بودن تمامی ویژگی‌های نژاد ترکمن، ازنظر طول بدن و بلندی، از آخال تکه کوتاه‌تر است.
3) تیره جرگلان
اسب‌های جرگلانی در شهرستان جرگلان و روستاهاي مجاور واقع در بجنورد تا نواحي شمال شرقي استان خراسان در نزديكي نوار مرزي ايران – تركمنستان يافت مي‌شوند. از آن جا كه ساليان متمادي، از اين اسب‌ها در باركشي، حمل و نقل گاري‌كشي، كار در زمين‌هاي كشاورزي و مسيرهاي صعب العبور استفاده مي‌شده بنابراين در اصلاح نژاد اين اسب‌ها بيشتر، عوامل و معيارهاي قدرتي و اطاعت پذيري مد نظر بوده است. به همين دليل امروزه اسب‌هايي در منطقه يافت مي‌شوند كه از نظر اندام، تنومند و نسبتاً سنگين و زمخت مي‌باشند، در حالي كه خيلي مطيع و سر به راه هستند. اين اسب‌ها چابكي و سرعت اسب‌هاي تركمن را ندارند ولي در عوض بسيار تنومند و مطيع هستند، بنابراين براي استفاده در رشته پرش همانند اسب‌هاي پرشي موفق كارايي دارند.
4) تیره‌ی چناران
از اختلاط دو اسب عرب و ترکمن، تیره‌ای به نام چناران به وجود آمده است که اسبی محکم با شباهت‌هایی به اسب عرب و ترکمن است. اغلب قسمت جلو و سرسینه‌ی آن شبیه به اسب عرب و قسمت عقب درست مشابه اسب ترکمن است. اسب چناران قوی، دارای سینه‌ای عمیق، دست‌وپاهایی محکم، هوش سرشار و به‌خصوص مقاومت مناسب است و برای مسابقات پرش، اسب‌دوانی و راهپیمایی‌های طویل مناسب است. این تیره به دستور نادرشاه افشار، به‌منظور لشکرکشی به هندوستان به وجود آمده است. گذشته از سه تیره‌ی فوق، اسب‌هایی به نام «جرگلان» و «حبیب ایشان» با تغییرات خیلی جزئی وجود دارد که فقط به مناسبت پرورش در منطقه‌ای نام‌گرفته‌اند و تغییری ازنظر شکل در آن‌ها به وجود نیامده است.
تفاوت‌های اسب ترکمن و اسب عرب
- قد: میانگین قد اسب ترکمن از اسب عرب بیشتر است.
- ناحیه سر: گوش‌ها در اسب ترکمن ظریف‌تر از اسب عرب بوده است. در اسب عرب سر فرم مثلثی دارد اما در اسب ترکمن سر کشیده و ظریف است.
- ناحیه‌ی گردن: اسب عرب گردنی با یک قوس دارد ولی اسب ترکمن دارای گردنی نسبتاً کشیده و نازک است.
- ناحیه‌ی سینه: اسب ترکمن سینه‌ای عضلانی و مدوری شکل دارد ولی اسب عرب سینه‌ای دارد که به علت عرض زیاد به شکل پیوسته با بدن دیده می‌شود.
- ناحیه‌ی شکم: شکم اسب عرب به‌صورت استوانه‌ای مدور در امتداد سینه است اما شکم اسب ترکمن شکم جمع شده است و اندام‌ها بلند و کشیده به نظر می‌رسند.
- ناحیه‌ی کمر: در اسب عرب زین‌گاه اندکی پائین‌تر از سطح کپل و جدوگاه است ولی در اسب ترکمن جدوگاه برجسته است.
- ناحیه کپل: اسب عرب دارای کپل گرد و کاملاً برجسته و بسیار خوش‌فرم است. ولی کپل اسب ترکمن کمی شیب‌دار با پهنای کمتر است.
- دم: اسب عرب دارای یال و دم بلند و پرپشتی است و در حالت سواری افراشته است و دمی پر مو دارد، ولی اسب ترکمن دمی کم مو البته با موهای نسبتاً بلندتری دارد.
- نواحی دست‌وپا: سم‌های سخت، بزرگ و معمولاً مقطع گرد آن‌ها است. همچنین دست‌ها و پاها کاملاً عضلانی و قلم در اندام‌های حرکتی جلو و عقب قطر متناسب و قوی دارند اما در اسب‌ها ترکمن بخلوق تا اندازه‌ای کوتاه، کم مو و سم پهن‌تر و کوتاه‌تر از اسب عرب است.
- رنگ: اسب‌های عرب بیشتر به رنگ‌های خاکستری و یا سمند، شاه‌بلوط و یا خلیجی دیده می‌شوند. ولی رنگ‌های اصلی اسب‌های ترکمن عبارت‌انداز: نیلی، سمند و کهر تیره، نیله (طوسی)، سمند، کرنگ، قره کهر، ابرش، سیاه، و سفید
امیدواریم این مقاله مفید بوده و اطلاعات کافی را به دست آورده باشید.
اگر از خواندن این مقاله لذت بردید حتما نظرات خودتان را برای ما کامنت کنید.
منابع: vasetkala , wikipedia , talentcity
دیدگاه خود را بنویسید